BIBLIOTHEEK
hoofdstuk 13. GELIJKGEZINDEN #2
HET BEELD van twee trigrammen: onder Vuur, boven Hemel. De zon schijnt op de aarde en vanaf haar oppervlak stijgt warmte op. Deze thermiek voert waterdamp mee, die, als er genoeg hoogte is bereikt, condenseert en wolken vormt. De energie die hier bij vrijkomt, versterkt de stuwing verder.
Is er iets indrukwekkenders dan het zien van in slow motion uitdijende wolken? Saai? Niets bijzonders? Je kunt je een reis naar de bergen besparen, en gewoon thuis blijven. Kijk naar boven, imposante bergformaties drijven aan je voorbij. Aan het wolkenfront is geen dag hetzelfde. Verbaas je over bescheiden stapelwolken, de cumulus humilis. Of over de stapeling van een imposante cumulus congestus. En dan, aan het einde van een warme zomerdag, hoger dan een Himalaya reus, de ontzagwekkende cumulonimbus.
Dit is een vervolg op:
In a good bookroom you feel in some mysterious way that you are absorbing the wisdom contained in all the books through your skin, without even opening them.
Mark Twain
De eerste bibliotheken verschenen in de Vruchtbare Sikkel, waar de nieuw ontstane landbouw en veeteelt stadscultuur mogelijk hadden gemaakt. Nog geen verzameling papyrus rollen, geschriften op perkament of planken met papieren boeken, maar stapels met kleitabletten. Zwaar en dik, maar ultiem duurzaam. De meeste zijn nu, na millennia, nog perfect leesbaar.
En waar een bibliotheek ontstaat, daar wordt iemand aangesteld om orde in de veelheid te scheppen en chaos te vermijden. De eerste bibliothecaris die we bij naam kennen, was dat niet Lao Zi, die van de Tao The Ching?. Hij was als archivaris in dienst aan het hof van de Zhou (Zhou dynastie 1046-245 BC) in een tijd van grote politieke, sociale en militaire onrust. Tegelijkertijd bloeiden de kunsten en grote filosofische werken zagen het daglicht. Dat zal een prachtige bibliotheek zijn geweest, die waarvan Lao Zi beheerder was.
Een paar honderd jaar later ging het helemaal mis. Kennis is een zegen, kennis verheft, en is daarom bedreigend voor wie de macht heeft en die wil bestendigen. China’s eerste keizer, Qin Shi Huang, kreeg na een lange periode van oorlog alle Chinese staten er onder en verordineerde de verbranding van alle geschriften, met uitzondering van wat handelde over wat het regime ten goede kon komen. Stel je voor, alles ging in vlammen op en de gecancelde schrijvers en geleerden werden levend begraven. In de schaduw van deze grote dramatiek waren daar de kleine verhalen van de moedigen die met gevaar voor eigen leven boeken onder de vloer verstopten in de hoop op betere tijden.
Het zou niet de laatste keer zijn dat boeken zouden worden verbrand. Integendeel, wat je niet bevalt, de fik erin. Maya en Azteekse geschriften, bijbels en dan weer korans, pamfletten van vrijdenkers en duivelsverzen, ontaarde boeken in de dertiger jaren in Duitsland, reactionaire boeken in de zestiger jaren in China, alle boeken die er maar te vinden waren in Fahrenheit 451. Wat over de eeuwen op al die brandstapels belandde, kon niet diverser zijn. Toch ging het steeds om dezelfde brandstichter: de angst. Als één enkel boek de overschreeuwde onzekerheid van de totalitaire geest al kan onthullen, hoe gevaarlijk is dan een hele bibliotheek wel niet.
Een plek waar alle kennis en wijsheid van de wereld bijeengebracht was - dat was het visioen van Alexander en zijn opvolgers. In de stad in de Nijldelta verrees een bibliotheek met uiteindelijk de ongekende hoeveelheid van 500000 papyrus rollen, een studiecentrum dat voor eeuwen vele van de meest vooraanstaande geleerden aantrok. De legende spreekt over een grote verwoestende brand, maar tegenwoordig wordt aangenomen dat de bibliotheek over een langere periode door verwaarlozing, bewuste afbraak en conflicten ten onder ging. Net zoals tijdens de grote Qin boekverbranding zullen ook hier werken de dans hebben ontsprongen: in het geheim gekopieerd, naar buiten gesmokkeld, verborgen, om later in een volgend tijdperk weer op te duiken.
En - later we hierover fluisteren en vooral geen slapende honden wakker maken - op dit moment herhaalt de geschiedenis zich weer. Deze keer geen vernietiging van papyrus of papier, maar het wissen van digitale bibliotheken. Hoe megalomaan of dom is de machthebber die zijn reservoir aan kennis en wetenschap moedwillig wil laten verdwijnen. Hoe angstig hebben de burgers zich laten maken, om de vernietiging van kennis zo maar laat gebeuren. Maar ook deze keer zijn er weer moedigen die wetenschappelijke data in stilte kopiëren en naar buiten smokkelen.
Without libraries what have we? We have no past and no future.
Ray Bradbury
Is wat we nu meemaken de perfecte storm waarin het lezen en het boek ten onder gaan, en waarin de gemeenschap uiteen rafelt? De machtigste man van de wereld die niets leest, aandachtspannen met een lengte van Tik Tok filmpjes, boeken waarvan slechts de AI-samenvatting wordt gelezen, schrijvers die de verleiding van de chatbot niet kunnen weerstaan, een dagelijkse tsunami aan woorden en meningen, wat moet je nog geloven, waarom zo je nog lezen? Fahrenheit 541 voorspelde al een wereld waarin er geen tijd meer zou zijn voor boeken.
Alleen de samenleving kan de samenleving redden.
‘Ray Bradbury waarschuwde hier in 1953 al voor, in zijn dystopische roman Fahrenheit 451: ‘Je hoeft geen boeken te verbranden om een cultuur te vernietigen. Zorg er gewoon voor dat mensen stoppen met ze te lezen.’ TikTok is in die zin zo’n alternatieve boekverbrander, die al op een imponerende manier bezig is met het afstompen van een generatie.’
Tekenend voor die verschuiving is dat een rabiate niet-lezer nu de machtigste persoon van onze westerse wereld is. De Verenigde Staten hebben opnieuw een president die principieel niet leest. In zijn onthullende boek Fire and Fury (2018) citeert de Amerikaanse schrijver en journalist Michael Wolff een Witte Huis-ambtenaar die zegt: ‘Het is erger dan je je kunt voorstellen. Trump leest niets – geen memo’s van één pagina, geen korte beleidsdocumenten, niets.’
Met oortjes dansend we naar een ontletterde toekomst - Christiaan Weijts in de Correspondent
Is de tijd van boeken definitief voorbij? Boekenverzamelingen gaan onverbiddelijk de papiercontainer in als de eigenaar overlijdt. Naar de tweedehands boekwinkel kunnen ze niet, die zijn uit het straatbeeld verdwenen en de kringloopwinkel kan de bergen boeken niet meer kwijt. Het jachtgebied voor de boeken archeoloog is verschraald. Maar boekenmarkt uit de tijd?
Een keer per week fiets ik over de dijk naar Zwolle en vergeet de tijd in de lokale boekenwinkel. Is het nostalgie, en een kwestie van tijd totdat ook deze verdwenen zal zijn?
Verdwijnt de boekencultuur achter het glas van de museumvitrine?
Of zijn de bibliotheek en de leeszaal van alle tijden en rijp voor een revival? Luister - bij voorkeur ’s avonds laat - naar de podcast over de Bibliothèque Sainte-Geneviève met Joe Pera (Apple of Spotify).
An original idea. That can’t be too hard. The library must be full of them.
Stephen Fry
Een koninkrijk voor mijn iPad. Maar tegen de stroom in groeide de liefde voor het ouderwetse boek. Laat ik je vertellen wat voor buitengewoons ik laatst vond, zonder te zoeken, gewoon tegen het lijf lopen. Niet in De Broeren in Zwolle en niet in een van de befaamde historisch bibliotheken. Maar in de lokale kringloopwinkel.
En in de verschillende miniboekenkastjes.
En op de onvolprezen Marktplaats.,,
Wordt vervolgd: